24 września 1926 roku prezydent Rzeczpospolitej powołał do życia przedsiębiorstwo Polskie Koleje Państwowe. Zobowiązane ono było do eksploatacji  i zarządzania szlakami należącymi do państwa, jak również sprawowało nadzór nad kolejami pozostającymi w gestii władz samorządowych i podmiotów prywatnych. PKP działały na zasadzie prawa handlowego mając osobowość prawną . Zobowiązane były do pokrywania wydatków z własnych dochodów i finansów, ale mogły liczyć na zwolnienia z podatków z danin i opłat publicznych. Bezpośrednim zwierzchnikiem przedsiębiorstwa był minister komunikacji, który prowadził nadzór oraz kierował siecią kolejową poprzez utworzone Dyrekcje Okręgowe Kolei Państwowych.

Po drugiej wojnie światowej przystąpiono do reformy przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe, tak aby przystosować jego funkcjonowanie do nowych realiów polityczno – gospodarczych. W II Rzeczpospolitej narodowy przewoźnik pozostawał głównym strategicznym operatorem dla państwa, ale prócz tego istniały linie kolejowe pozostające w gestii samorządów czy też podmiotów prywatnych. Jednak te z dniem 1 stycznia 1949 roku zostały one przejęte przez PKP, który tym samym stał się monopolistą. W kolejnych latach praca PKP nie opierała się na rachunku ekonomicznym. Przekształcenia polityczno – gospodarcze lat dziewięćdziesiątych, a także kryzys lat osiemdziesiątych  bardzo niekorzystnie wpłynęły na kondycję przedsiębiorstwa. Pierwszym tego symptomem był drastyczny spadek przewozów towarowych z 281 milionów ton w 1990 roku do 167 milionów ton w roku 2001 oraz pasażerskich z 789 milionów osób w 1990 roku do 331 milionów osób w roku 2001. W 2001 roku na dobre rozpoczęła się reforma kolei, która wprowadzana była w dobie głębokiego kryzysu przedsiębiorstwa.

Zgodnie z założeniami Ustawy o restrukturyzacji komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe w 2001 roku wyodrębniono 106 spółek przy czym większość z nich nie miała wiele wspólnego z koleją i szybko została z Grupy PKP wyłączona . Ostatecznie pozostało w niej 11 podmiotów. Dyrekcja Kolei Dojazdowych w Warszawie zarządzający liniami wąskotorowymi postawiona została w stan likwidacji. Rozbicie monopolu naturalnego poprzez wprowadzenie konkurencji na rynku kolejowym miał niejako wymusić na Polskich Kolejach Państwowych podniesienie jakości świadczonych usług, wprowadzenie korzystniejszych taryf dla klientów oraz poprawienie punktualności pociągów. Polskie Koleje Państwowe, jako przedsiębiorstwo państwowe przestały istnieć, w jego miejsce powstała Grupa PKP S.A..